جلبک اسپیرولینا چه خاصیت غذایی دارد؟ با افزایش محبوبیت تغذیه سالم در سال‌های اخیر، تعجبی ندارد که شما با مواد غذایی جدید آشنا شوید. همه این ها برای خلاص شدن از غذاهای فرآوری شده و استقبال از غذاهای طبیعی و سالم است. یکی از این مواد غذایی که امروزه توجه افراد زیادی را به خود جلب کرده است، جلبک اسپیرولینا می باشد.
ممکن است شگفت‌زده شوید از اینکه بدانید جلبک اسپیرولینا در واقع همان جلبک دریایی است که ممکن است در روی یک برکه پیدا کنید.
جلبک اسپیرولینا رنگ آبی – سبز تیره دارد و یک نوع جلبک به شکل مارپیچ است. ساختار آن بسیار خاص است و به همین دلیل است این جلبک در شکل نهایی خود سرشار از پروتئین است که می‌توانید از مزایای آن برای سلامتی لذت ببرید و از آن بهره‌مند شوید.
این ماده از نظر خواص غذایی شبیه به دیگر سبزیجات دریایی از جمله chlorella یا kelp است.
محصول مرتبط : پودر اسپیرولینا
این نوع جلبک در دریاچه‌های مناطقی با آب و هوای گرم مانند افریقا یا آمریکای جنوبی ساخته می‌شود، اما به صورت بومی نیز رشد کرده و مورد استفاده قرار می گیرد.
ممکن است تا به حال به جلبک‌ها به عنوان غذا فکر نکرده باشید، اما زمانی که پرورش داده شده و آماده مصرف می شود طعم خوبی دارد.اسپیرولینا نه تنها منبع عالی پروتئین است، بلکه دارای قدرت شفابخشی طبیعی است که در درمان برخی از بیماری ها موثر است.
فواید جلبک اسپیرولینا برای سلامتی بدن :
کمتر ماده غذایی وجود دارد که مانند جلبک اسپیرولینا دارای خواص بی نظیر برای سلامتی بدن باشد. این یک غذای مقوی است که برای سلامتی شما به روش‌های مختلفی مفید است.
اسپیرولینا می‌تواند یک منبع عالی پروتئین باشد و هم چنین ممکن است نیاز روزانه بدن شما به مواد مغذی را تامین کند. فواید سلامتی جلبک اسپیرولینا برای بدن را نمی توان نادیده گرفت زیرا آن‌ها بسیار قوی هستند؛ بنابراین مهم است که آن‌ها را به طور کامل درک کنیم.
مرتبط بخوانید: مکمل اسپیرولینا شگفت انگیزترین مکمل سبز جهان
جلبک اسپیرولینا غنی از پروتئین
علاوه بر این واقعیت که اسپیرولینا حاوی ۵۰ % -۷۰ % پروتئین است، همچنین شامل تمام اسیدهای آمینه ضروری نیز می‌شود. در حالی که برخی مطالعات نشان می‌دهند که نیاز به مقدار زیادی جلبک اسپیرولینا است تا نیازمندی‌های روزانه شما به پروتئین تامین شود، مطالعات دیگر ادعا می کنند که فقط دو قاشق سوپ خوری در یک وعده غذایی کافی است تا پروتئین را تامین کند.
اگر چه اینها جلبک بسیار قوی هستند، اما به احتمال زیاد پروتئین مورد نیاز بدن را تامین نمی کنند. به همین دلیل، ممکن است عملی نباشد که بتوان آن را به عنوان منبع اصلی پروتئین در نظر گرفت. در عوض، منابع دیگر غنی از پروتئین مانند دانه‌های کامل، کینوا، حبوبات و آجیل‌ها را امتحان کنید.
جلبک اسپیرولینا غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی
جلبک اسپیرولینا، همراه با محصولات لبنی و حیوانی، یکی از بهترین منابع ید است. هم چنین به اندازه شیر دارای فسفر، منیزیم و کلسیم است. به علاوه، این محصول یک منبع خوب برای ویتامین K، پتاسیم، ویتامین B5، B1، B2، B3، آهن، مس و منگنز است.
شما می‌توانید به وضوح ببینید که جلبک اسپیرولینا منبع خوبی از ویتامین‌های B است، اما چیزی که جلبک اسپیرولینا را استثنایی می‌سازد، ویتامین B12است که در آن یافت می‌شود. کمبود ویتامین B12 می‌تواند منجر به اختلال در بینایی، افسردگی و کاهش توانایی‌های ذهنی شود. علاوه بر این، جلبک اسپیرولینا نباید به عنوان تنها منبع تامین ویتامین ب 12 در نظر گرفته شوند، زیرا برخی مطالعات نشان می‌دهند که بدن ما قادر به جذب این شکل خاص از این ویتامین نیست. در کنار مصرف اسپیرولینا می توانید از ماهی سالمون، محصولات لبنی و گوشتی، تخم‌مرغ یا غلات نیز مصرف کنید.
کمک به درمان مسمومیت از خواص بی نظیر جلبک اسپیرولینا
طبق نتایج مطالعه ای جلبک اسپیرولینا قادر به درمان مسمومیت آرسنیک است. از آنجا که غلظت‌های بالای آرسنیک توسط آب آشامیدنی در سراسر جهان مصرف می‌شوند، محققان بنگلادش یک مطالعه سه ماهه انجام دادند.
به ۳۴ بیمار مبتلا به مسمومیت با آرسنیک مزمن جلبک اسپیرولینا داده شدد در حالی که ۱۷ بیمار دارونما دریافت کردند. نتایج نشان می‌دهد که مصرف جلبک اسپیرولینا مخلوط با زینک به صورت دو بار در روز به مدت ۱۶ هفته باعث بهبود قابل‌توجه در نشانه‌های بیماری شده‌است.
این ثابت می‌کند که جلبک اسپیرولینا یک رفع کننده مسمومیت قدرتمند است که به خاطر این است که میزان زیادی کلروفیل دارد و می تواند سموم را از خون خارج کند و در بهبود عملکرد کبد و روده نقش دارد.
مبارزه با آلرژی از خواص جلبک اسپیرولینا
میلیونها نفر مبتلا به مشکلات و ناراحتی‌های ناشی از آلرژی به گردو غبار، گرده، و چیزهای دیگر هستند. اگر شما علائمی مثل بینی گرفته، چشمان اشک‌آلود و یا خارش گلو دارید، هیچ شکی نیست که شما از یکی از این محرک‌ها رنج می‌برید. مطالعات بر حیوانات نشان می‌دهد که جلبک اسپیرولینا از آزاد شدن هیستامین که مسئول ایجاد علائم آلرژی است جلوگیری می‌کند. با توجه به مطالعات انسانی، مصرف جلبک اسپیرولینا علائم آلرژی مانند عطسه کردن، گرفتگی بینی، خارش بینی و آبریزش بینی را بهبود می دهد.
منظم کردن فشار خون یکی از خواص اسپیرولینا
یک راه برای کنترل فشار خون بالا از طریق رژیم غذایی سالم ، ورزش و سبک زندگی است. راه دیگر مصرف مواد مغذی مانند جلبک اسپیرولینا است. طبق یک مطالعه مکزیکی، مصرف ۴.۵ گرم
از جلبک اسپیرولینا به صورت روزانه هم در مردان و هم در زمان میزان فشار خون بالا را در 6 هفته بدون هیچ تغییراتی در رژیم غذایی کاهش می دهد.
البته، خوردن جلبک‌ها به همراه مصرف زیاد غذاهای ناسالم تفاوتی ایجاد نمی‌کند. چیزی که در واقع به آن نیاز دارید یک رژیم متعادل و ورزش منظم است.
جلبک اسپیرولینا کلسترول را کنترل می‌کند.
همانند فشار خون، کلسترول را می توان با یک رژیم متعادل و ورزش منظم کنترل کرد. همچنین متعادل نگه داشتن کلسترول “خوب” و “بد” برای جلوگیری از حمله یا سکته قلبی مهم است. یکی از روش‌های مرسوم کاهش کلسترول استفاده از دارو است. با این حال، استفاده از داروها، عوارض جانبی دارد. از طرف دیگر، به جای مصرف دارو، ممکن است بخواهید مکمل‌های غذایی را امتحان کنید.
در مطالعه‌ای که بر روی بیماران مسن انجام شده است، نشان داده شده است که کاهش سطح کلسترول با مصرف ۸ گرم از اسپیرولینا در روز به مدت 16 هفته ارتباط داشته‌است. در یک مطالعه دیگر، ثابت شده‌است که جلبک اسپیرولینا در پیش‌گیری تصلب شرائین ناشی از کلسترول بالا و کاهش میزان ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی سودمند است.
جلبک اسپیرولینا به درمان سرطان کمک می‌کند.
امروزه سرطان به یکی از علل اصلی مرگ تبدیل شده‌است. مطالعات زیادی درباره ی اثر جلبک اسپیرولینا بر سرطان انجام شده است. یک تحقیق بر روی حیوانات نشان می‌دهد که جلبک اسپیرولینا مانع از تومور و وقوع سرطان می شود. همچنین مطالعات نشان می‌دهد که جلبک اسپیرولینا در مبارزه با سرطان دهان موثر است. طبق یک مطالعه دیگر جلبک اسپیرولینا با مهار رشد سرطان لوزالمعده مرتبط بوده‌است.
با وجود این تحقیقات، هنوز تحقیق و اثبات تاثیر جلبک اسپیرولینا بر سرطان ادامه دارد. هم چنین شما می‌توانید با خوردن مقادیر فراوان میوه‌ها و سبزیجات ارگانیک از ابتلا به سرطان جلوگیری کنید.
مرتبط بخوانید: رابطه ورزش و اسپیرولینا
افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن از خواص جلبک اسپیرولینا
اگر شما مشکلاتی مانند سرماخوردگی دارید، ممکن است ایسپیرولینا به شما کمک کند. مشخص شده‌است که جلبک اسپیرولینا می‌تواند عملکرد سیستم ایمنی را افزایش داده و از توسعه عفونت‌های ویروسی جلوگیری کند. علاوه بر این، مطالعات انجام‌شده بر روی انسان و حیوانات نشان می‌دهد که جلبک اسپیرولینا ایمنی بدن را افزایش می‌دهد. به خاطر وجود مواد مغذی قوی مانند polysaccharides، جلبک اسپیرولینا قادر به افزایش ایمنی است. ماده مغذی دیگر در جلبک اسپیرولینا، phycocyanin که یک آنتی اکسیدان به رنگ آبی روشن می باشد، تعداد سلول‌های سفید خون را در بدن افزایش می‌دهد.
همانطور که می دانید گلبول‌های سفید خون نقش مهمی را در سیستم ایمنی بدن بازی می‌کنند. به این دلیل که آنتی‌بادی تولید می‌کنند که از بدن شما را از محافظت مهاجمان خارجی و باکتری‌ها می‌کند.
بهبود عملکرد مغز
مطالعات نشان می‌دهند که جلبک اسپیرولینا در واقع توانایی شناختی و سلامت ذهنی را بهبود می‌بخشد. در مطالعه‌ای که بر روی کودکان ۵۴۹ مدرسه انجام شده است نشان می دهد که افرادی که هر روز به مدت دو ماه 2 گرم اسپیرولینا مصرف کردند باعث افزایش عملکرد ۱۰درصدی آن ها شده است.
گرچه قطعی نیست که علت تاثیر جلبک اسپیرولینا بهبود عملکرد در چیست، اما این می‌تواند به علت وجود L-tryptopha باشد که یک آمینو اسیدی است که پیش ماده انتقال‌دهنده عصبی سروتونین است. همچنین ثابت شده‌است که جلبک اسپیرولینا با کاهش آسیب اکسیداتیو از زوال حافظه جلوگیری می‌کند.
محافظت از مغز
مصرف جلبک اسپیرولینا همچنین ممکن است از مغز در مقابل بیماری‌های پیشرونده مثل آلزایمر و پارکینسون محافظت کند. یک مطالعه جلبک اسپیرولینا را با غذاهای دارای آنتی‌اکسیدان مثل اسفناج و بلوبری مقایسه می‌کند که منجر به اثرات حفاظت از مغز ناشی از توانایی آن‌ها برای کاهش التهاب و حذف رادیکال‌های آزاد می‌شود. هم چنین، اسپیرولینا نه تنها از آسیب مغز شما محافظت می‌کند بلکه ذهن و تمرکز شما را افزایش می دهد.
آنتی اکسیدان قدرتمند
اگر بدن شما در معرض اکسیداتیو قرار دارد، این عامل می‌تواند به DNA و سلول‌های شما آسیب برساند که منجر به التهاب مزمن، سرطان و سایر بیماری ها می‌شود. جلبک اسپیرولینا به علت غنی بودن از آنتی‌اکسیدان‌ها قادر به محافظت از بدن شما در برابر آسیب های ناشی از اکسیداتیو است.
خواص ضد التهابی
Phycocyanin جز اصلی اسپیرولینا است و به آن رنگ آبی – سبز منحصر به فردی می‌دهد. Phycocyanin توانایی حذف رادیکال‌های آزاد را دارد و از تولید مولکول‌های ملتهب پیش‌گیری می‌کند و به این اثرات ضد التهابی و آنتی‌اکسیدانی دارد.
محافظت از اکسید شدن کلسترول LDL
امروزه بیماری قلبی از علل اصلی مرگ است. بسیاری از ریسک فاکتورها در افزایش خطر بیماری قلبی در ارتباط هستند. جلبک اسپیرولینا در ایجاد اثرات مثبت بر روی عوامل زیر نقش دارد: کاهش کلسترول کلی، کلسترول LDL، و تری گلیسیرید در حالی که سطح HDL یعنی کلسترول خوب را بالا می‌برد.
تاثیر مثبت در درمان آنمی
انواع زیادی از کم‌خونی وجود دارد. با این حال رایج‌ترین روش به شرح زیر است: شرایطی که در آن کمبود سلول‌های قرمز یا هموگلوبین در خون وجود دارد و باعث خستگی می‌شود. این شرایط برای افراد مسن نسبتا شایع است و باعث خستگی و ضعف شدید می‌شود.
در مطالعه‌ای که بر روی ۴۰ نفر از افراد مسن که از کم‌خونی رنج می بردند انجام شد ثابت شده بود که مکمل جلبک اسپیرولینا رشد و افزایش مقدار هموگلوبین گلبول های قرمز خون را سبب می شود و همچنین عملکرد ایمنی نیز بهبود یافت. با این وجود، تحقیقات بیشتری باید برای پشتیبانی از این یافته‌ها قبل از ارائه هر گونه پیشنهادی انجام شود.
بهبود قدرت و استحکام ماهیچه ها
یکی از عوامل اصلی خستگی عضلات، آسیب اکسیداتیو مرتبط با ورزش است. برای جلوگیری از این کار ممکن است به برخی از غذاهای گیاهی که خواص آنتی اکسیدان قوی دارند رجوع کنید تا از خستگی ماهیچه جلوگیری کنید و یا آسیب ها را به حداقل میزان برسانید. علاوه بر این، ثابت شده‌است که جلبک اسپیرولینا زمانی مفید خواهد بود که قدرت و استقامت ماهیچه‌ای و در نتیجه توانایی‌های ورزشی شما را بهبود بخشد. دو مطالعه نشان می‌دهند که جلبک اسپیرولینا قادر به افزایش استقامت است، در نتیجه باعث کاهش احتمال جراحت و افزایش زمان خسته شدن شما می شود. در یک مطالعه دیگر در مورد ورزش‌کاران دانشگاهی، مکمل جلبک اسپیرولینا با افزایش قدرت ماهیچه در ارتباط بوده، اما استقامت را در همان زمان بهبود میبخشند
کمک به تنظیم قند خون:
برخی مطالعات بر روی حیوانات نشان می‌دهند که جلبک اسپیرولینا میزان قند خون را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. در برخی موارد، نتایج نشان می‌دهد که جلبک اسپیرولینا از برخی از محبوب‌ترین داروهای دیابت مانند متفورمین عملکرد بهتری دارد. در یک مطالعه ۲۵ بیمار مبتلا به دیابت نوع ۲ دو گرم از اسپیرولینا را در هر روز به مدت دو ماه مصرف کردند که به میزان قابل‌توجهی سطح قندخون آن ها کاهش یافت.
HbA1c، مهم‌ترین نشانگر در میزان قند خون بلند مدت است که از ۹ درصد به ۸ درصد کاهش یافت. با اینکه این میزان به مقدار ۱ % کاهش یافت، این نرخ در این شاخص قابل‌توجه است. تغییر ۱ درصدی با کاهش خطر مرگ مرتبط با دیابت به میزان ۲۱ درصد در ارتباط بود. با این وجود، به خاطر این حقیقت که مطالعه کوچک بوده و به مدت دو ماه طول کشیده نباید سریعا نتیجه‌گیری کنید.
کمک به مبارزه با بیماری‌های کبد:
اسپیرولینا، صرف‌نظر از فواید بسیاری که دارد، می‌تواند برای افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کبد بسیار مفید باشد. برخی شواهد حاکی از آن هستند که جلبک اسپیرولینا از افرادی با بیماری های کبد مزمن در مقابل آسیب کبد، سیروز کبد و نارسایی کبد محافظت می کند. در مطالعه‌ای که در نشریه تغذیه منتشر شد، محققان به این نتیجه رسیدند که جلبک اسپیرولینا ممکن است برای سلامت کبد مفید باشد.
گزارش شده‌است که جلبک اسپیرولینا به عنوان یک آنتی‌اکسیدان عمل می‌کند، رادیکال‌های آزاد را از بین می‌برند و از آسیب کبد ناشی از سم معروف کبد به نام تتراکلرید جلوگیری می‌کنند. یک مطالعه دیگر به این نتیجه رسید که جلبک اسپیرولینا برای بیماران NAFLD مفید است.
به کاهش وزن کمک می‌کند:
به خاطر مقدار زیادی پروتئین که در جلبک اسپیرولینا وجود دارد، خوردن این گیاه مقوی می‌تواند گرسنگی شما را ارضا کند. هم چنین این محصول دارای فیبر بالا است که پیش‌نیاز اشتهای متعادل است. در صورت مصرف منظم اسپیرولینا، ممکن است متوجه کاهش وزن در دراز مدت شوید. با این حال، مطمئن شوید که یک رژیم غذایی متعادل و متداوم را در برنامه کاهش وزن خود وارد کنید و آن را با ورزش مخلوط کنید. یک سبک زندگی سالم پیش‌نیاز برای تلاش‌های کاهش وزن است، که در نهایت سوخت و ساز شما را افزایش می‌دهد و نتایج را بهبود خواهد بخشید.
مبارزه با نشانه های PMS
بنا به گفته برخی متخصصان، جلبک اسپیرولینا در مبارزه با علائم PMS نقش موثری دارد. برخی از این نشانه‌ها خستگی، گرفتگی عضلات، نفخ شکم و به خصوص نوسانات روحی هستند. با اینکه هنوز معلوم نیست که آیا جلبک اسپیرولینا می‌تواند به درمان افسردگی و یا اضطراب کمک کند یا نه اما علائم PMS می‌تواند با مصرف برخی از مکمل‌های رژیمی همچون جلبک اسپیرولینا کنترل و درمان شود. علاوه بر این حقیقت که شما می توانید این علائم را کاهش دهید، همچنین ممکن است با استفاده از اسپیرولینا به طور منظم آن ها را از بین ببرید.
زمانی که با استفاده از اسپیرولینا به طور منظم تحت درمان قرار بگیرید، ممکن است متوجه تغییراتی شوید و متوجه شوید که این علائم ممکن است به حداقل رسانده شود یا به طور کامل از بین بروند.
حذف قارچ کاندیدا
کاندیدا به گروه قارچ اسفنجی تعلق دارد و می‌تواند در مخاط حفره دهانی، دستگاه گوارش و مهبل یافت شود. با اینکه ممکن است به عنوان چیزی مضر به نظر برسد، اما اینطور نیست. اما اگر مقدار این باکتری سالم و متعادل نباشد بدن شما بیشتر در معرض بیماری‌های مختلف قرار خواهد گرفت. رژیم غذایی ناسالم سرشار از شکر و مواد فرآوروی شده باعث کاهش مقاومت ضدمیکروبی می‌شوند، بنابراین میزان عفونت ها افزایش می یابد. با این حال، اسپیرولینا می‌تواند به این مشکل کند. مطالعات انجام شده بر روی حیوانات ثابت کرده‌است که این یک عامل ضد میکروبی موثر به ویژه برای کاندیدا باشد. علاوه بر این، گزارش شده است که جلبک اسپیرولینا می تواند باعث رشد باکتری های مفید در روده‌ها شود، که از پیشرفت کاندیدا جلوگیری می‌کند.
به مدیریت HIV/AIDS کمک می کند.
امروزه بسیاری از اپیدمیولوژیست ها تعجب کرده‌اند که چرا نرخ ایدز در ژاپن، کره و چاد نسبتا کم است. طبق یک مطالعه، علت این امر ممکن است مقدار جلبکی باشد که مردم در این مناطق مصرف می‌کنند.
جلبک اسپیرولینا پوست را سالم نگه می‌دارد.
به خاطر مواد مغذی قوی اسپیرولینا، مثل تمام هشت آمینواسید ضروری، باعث می‌شود پوستتان عالی، درخشان و سالم به نظر برسد. رادیکال‌های آزاد در همه جا حاضر هستند و مسئول نابودی پوست شما هستند. برای دور نگه داشتن این رادیکال‌های آزاد از پوست خود، اضافه کردن اسپیرولینا به رژیم غذایی شما تمام مواد سمی را از پوست شما دور می کند.
این هم چنین متابولیسم پوست را افزایش خواهد داد به این معنی که بهبود و التیام سلول شما را افزایش خواهد داد که باعث حفظ درخشندگی پوست شما خواهد شد. به طور کلی اسپیرولینا می‌توان پوست شما را مرطوب و درخشان نگه دارد. علاوه بر این، این گیاه مقوی خواص ضد التهابی دارد که از تومور پوست جلوگیری می‌کند.
بسیاری از مردم بویژه آن‌هایی که در معرض UVR قرار دارند، مستعد رشد تومور پوست هستند. در مطالعه‌ای که بر روی موش‌ها انجام شد، نتایج نشان داد که موش هایی که اسپیرولینا دریافت کرده اند تاثیرات ضد تومور در برابر اشعه ماورا بنفش در پوست به علت خواص ضدالتهابی و آنتی اکسیدانی موجود در این گیاه را نشان می دهد.
درمان هپاتیت سی
همانطور که قبلا ذکر کردیم، جلبک اسپیرولینا ابزار موثری برای درمان بیماری‌های مختلف کبد است. با این حال، بسیاری از گیاهان برای هپاتیت سی که یکی از بدترین بیماری‌های کبد است، مفید نیستند. هپاتیت C یک عفونت ویروسی است که التهاب کبد را تحریک می‌کند و اگر در مرحله اولیه شناسایی نشود می‌تواند موجب به نابودی کبد شود. جلبک اسپیرولینا دارای خواص ایمنی و ضد باکتری هستند که می‌تواند به درمان این بیماری کمک کند.
تقویت سلامت استخوان ها
این جلبک، به خاطر مقادیر زیاد کلسیمی که در آن یافت می‌شود، برای استخوان‌ها مفید شناخته می‌شود. برخی ادعا می‌کنند که حتی می‌تواند به عنوان جایگزینی برای محصولات لبنی یا شیر مورد استفاده قرار گیرد.
در یک مطالعه، جلبک اسپیرولینا در مورد اینکه آیا تاثیرات مثبتی بر متابولیسم استخوان در موش‌های دارای فقر استروژن دارد، مورد بررسی قرار گرفت. مقدار مورد استفاده در این مطالعه تقریبا برابر مقدار توصیه‌شده در تغذیه سالم برای انسان‌ها بود. نتایج نشان داد که جلبک اسپیرولینا، چگالی معدنی استخوان را افزایش می‌دهد.
کاهش بیماری های ناشی از تشعشعات رادیو اکتیو
مصرف جلبک اسپیرولینا در کاهش علائم ناشی از تشعشعات رادیو اکتیو موثر است. در مطالعه که در آن به افرادی که در معرض اشعه ها قرار گرفته بودند، ۵ گرم از اسپیرولینا در روز به آن‌ها داده شد که در عرض شش هفته به بهبود چشمگیری دست یافتند.
اکنون با تمام خواص شگفت انگیز جلبک اسپیرولینا برای سلامتی بدن آشنا شدید، شما می توانید اسپیرولینا را از فروشگاه اینترنتی برگ سبز تهیه نمایید و این ماده بی نظیر را به رژیم غذایی خود اضافه کنید تا از خواص آن بهره مند شوید.